بیماری صرع ؛علائم و راههای تشخیص آن!
بیماری صرع چیست؟
صرع چهارمین بیماری عصبی رایج در دنیاست که بیش از 65 میلیون نفر در دنیا از آن رنج می‌برند. احتمال ابتلا به صرع در همه‌ی سنین وجود دارد، ولی بیش‌تر در کودکان (3 تا 6 سال) و افراد مسن (بالای 55 سال) و به میزان نامحسوسی در مردان بیش‌تر از زنان ظاهر می‌شود. تشنج‌های مکرر و غیرقابل تشخیص نشانه‌ی اصلی این بیماری مزمن هستند که از نظر شدت و ضعف علائم بروز با یک‌دیگر تفاوت دارند.
در صورتی که شدت تشنج قوی باشد، همراه با اسپاسم و انقباض عضلانی غیرقابل کنترل است که از چند ثانیه تا چندین دقیقه طول خواهد کشید. ولی زمان بروز تشنج‌های ضعیف فقط چند ثانیه است و در این زمان بسیار کوتاه، فرد دچار عدم هوشیاری می‌شود، به همین دلیل به سختی قابل شناسایی هستند.
دلیل ایجاد صرع، بروز اختلال در انتقال پیام‌های عصبی بین سلول‌های مغز است و تاکنون درمان مشخصی برای آن شناسایی نشده، البته به کمک دارو و سایر راهکارها قابل کنترل است. با این وجود، پژوهش‌ها نشان می‌دهند که یک سوم بیماران مبتلا به صرع حتی با دریافت درمان‌های دارویی مختلف هم دچار تشنج‌های غیرقابل کنترل می‌شوند. حمله‌های تشنجی صرع می‌تواند فرد را با گیجی و عدم هوشیاری مواجه کند. به نحوی که در پایان تشنج فرد حتی به یاد نخواهد داشت که چه اتفاقی برایش رخ داده است و تا مدتی احساس ناراحتی و بیماری خواهد داشت.
در صورت بروز حملات تشنجی حتما به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.
بیماری صرع چه نشانه‌ها و علائمی دارد؟
در هر فردی و وابسته به شدت بیماری، صرع با نشانه‌های متفاوتی ظاهر می‌شود. ولی اصلی‌ترین نشانه‌ی صرع، تشنج است. انواع تشنج با توجه به علائم فعالیت‌های غیرطبیعی مغز، به سه گروه زیر طبقه‌بندی می‌شوند.
تشنج پارشیل ساده
این نوع تشنج با بیهوشی همراه نیست و علائم آن شامل تغییر در حواس پنج‌گانه، سرگیجه، انقباض و اصطلاحا مور‌مورشدن ماهیچه‌ها است.
تشنج پارشیل پیچیده
بر خلاف نوع ساده، با از دست‌دادن هوشیاری همراه است و نشانه‌های آن انجام حرکات تکرارشونده، عدم واکنش و پاسخ‌گویی و خیره شدن به یک نقطه است.
تشنج گسترده
این تشنج با تحت تأثیر قرار دادن تمام مغز در شش مدل روی می‌دهد:
– تشنج غیابی: به این تشنج «صرع کوچک» نیز گفته می‌شود و اغلب در کودکان رخ می‌دهد. از علائم آن حرکات تکرارشونده مثل لرزش لب‌ها، چشمک‌زدن و خیره‌ماندن نگاه به یک نقطه است. این تشنج ممکن است بصورت خوشه‌ای رخ دهد و باعث بیهوشی کوتاه مدت شود.
– تشنج تونیک: در این نوع تشنج سفتی ماهیچه‌ها و عضلات دیده می‌شود. معمولا بر عضلات کمر، بازوها و پاها تاثیر می‌گذارد و حتی ممکن است باعث زمین خوردن فرد شود.
– تشنج آتونیک: تشنج آتونیک نیز با از دست دادن کنترل عضلات در فرد موجب سقوط ناگهانی می‌شود.
– تشنج کلونیک: در این حالت ماهیچه‌های بازو، صورت و گردن به‌شدت دچار تکان‌های نامنظم، سریع و مکرر می‌شوند.
– تشنج میوکلونیک: در این نوع تشنج هم دست و پا دچار انقباض و پرش‌های ناگهانی و غیرارادی می‌شوند.
– تشنج تونیک-کلونیک: این تشنج که به آن «صرع بزرگ» نیز گفته می‌شود، شدیدترین نوع صرع است و می‌تواند موجب از دست دادن ناگهانی هوشیاری، تکان‌خوردن، لرزش و سفت شدن بدن، گاز‌گرفتن زبان، و حتی ازدست‌دادن کنترل ادرار و مدفوع شود.
بروز تشنج دلایل متعددی دارد. مانند:
- بروز تب شدید؛
- آسیب و ضربه به سر؛
- قند خون بسیار پایین.
- ترک مصرف الکل؛
محرک‌های تشنج در بیماران مبتلا به صرع چیست؟
بعضی از محرک ها موجب ایجاد و تحریک برخی بیماری ها از جمله سردرد نیز می‌شوند. در بررسی‌های صورت گرفته بر روی بیماران صرع موارد و موقعیت‌هایی مورد شناسایی قرار گرفته‌اند که موجب تحریک تشنج می‌شوند. برخی از این عوامل عبارتند از:
- مصرف بعضی از مواد غذایی، پرخوری یا نخوردن وعده‌های غذایی؛
- الکل، کافئین، برخی از داروها و مواد مخدر؛
- استرس؛
- کم‌خوابی؛
- بیماری و تب؛
- نورهای درخشان و لامپ‌های چشمک‌زن.
البته معمولا مجموعه‌ای از این عوامل موجب بروز تشنج می‌شوند و وجود تنها یک عامل نمی‌تواند محرک تشنج باشد. به علاوه، تشخیص محرک‌ها کار ساده‌ای نیست. یک روش کاربردی به منظور تشخیص دلایل تشنج، یادداشت و بررسی موارد قابل توجه در هر تشنج پس از بروز آن است. این کار موجب پیش‌بینی روند وقوع تشنج در فرد نیز خواهد شد.
موارد مهمی که می‌توانید یادداشت کنید، شامل: - فعالیت‌هایی که تشنج در زمان انجامشان ظاهر شده است؛
- اتفاقاتی که همزمان با بروز تشنج رخ داده‌اند؛
- هر عامل استرس‌زا و غیرمعمول؛
- تاریخ و زمان بروز تشنج؛
- صداها و بوهای موجود در فضا؛
- میزان خواب شب گذشته و احتمال خستگی؛
- احوال فرد، قبل و بعد از تشنج
- و غذایی که تشنج با خوردن آن ایجاد شده است و فاصله زمانی بین میان مصرف غذا با حمله‌ی عصبی.
بررسی موارد گفته شده برای تعیین میزان اثربخشی داروها نیز موثر هستند. در مورد یاداشت‌ها با پزشک معالج صحبت کنید تا در روند تجویز دارو یا درمان‌های دیگر، آن‌ها را در نظر بگیرد.
به طور کلی چه دلایلی موجب بروز بیماری صرع می‌شود؟
علت مشخصی برای وقوع این بیماری شناخته نشده، اما دلایل متعددی می‌توانند موجب تشنج شوند از جمله:
- بیماری‌های شدید و تب بالا؛
- آسیب مغزی (داخل‌جمجمه‌ای)؛
- ایجاد زخم پس از ضربه به مغز (صرع پس از ضربه)؛
- تومور مغزی یا کیست؛
- سکته که از عوامل اصلی صرع در افراد بالای 35 سال است؛
- سایر بیماری‌های عروقی؛
- آلزایمر یا زوال عقل؛
- کمبود اکسیژن‌رسانی به مغز؛
- بیماری‌های عصبی، ژنتیکی و اختلالات رشد (اختلالات روانی مختلف)؛
- مادر معتاد، آسیب‌های قبل از تولد مخصوصا شکل‌گیری ناقص مغز و کمبود اکسیژن در هنگام تولد؛
- بیماری‌های عفونی مانند ایدز و مننژیت؛
آیا ژنتیک و وراثت هم در وقوع صرع نقش دارد؟
با وجود تأثیر وراثت در ابتلا به بیماری صرع و وجود صرع در خانواده‌ها به صورت ارثی، امکان این‌که یک فرد بر اثر عوامل ارثی به صرع مبتلا شود بسیار کم است و بسیاری از فرزندانی که والدین‌شان دچار این بیماری هستند، هرگز به صرع مبتلا نشده‌اند. به طورکلی احتمال ابتلا به این بیماری برای هر فرد عادی تا سن 20 سالگی یک درصد است. ولی برای فردی که والدینش به بیماری صرع ارثی دچار باشند، احتمال ابتلا به صرع 2 تا 5 درصد خواهد بود.
نکته‌ی قابل توجه این است که عوامل ژنتیکی موجب اثرپذیری بیش‌تر فرد از عوامل محیطی و محرک تشنج می‌شود. بررسی‌ها نشان داده که احتمالا بیش از 500 ژن در بروز بیماری صرع نقش دارند. در صورتی که به دلایل ژنتیکی آستانه تشنج در فرد پایین باشد، در مقابل محرک‌های تشنج آسیب‌پذیرتر است و اگر آستانه تشنج در فردی بالا باشد، احتمال تشنج در او کاهش خواهد یافت.
روشن است که اگر والدین بنا به دلایلی مانند سکته یا ضربه به سر دچار صرع شده باشند، احتمال ابتلای فرزندان به این بیماری افزایش پیدا نخواهد کرد. توبروز اسکلروسیز و نوروفیبروماتوز از جمله بیماری‌های ژنتیکی‌ای هستند که ممکن است باعث تشنج شوند. صرع باعث نازایی نخواهد شد. تنها مشکلی که ایجاد می‌شود، تاثیر مصرف داروهای کنترل صرع در زمان بارداری بر روی جنین است. هرگز خودسرانه مصرف داروها را قطع نکنید و قبل از بارداری یا به‌محض اطلاع از بارداری درباره‌ی مصرف داروها با پزشک متخصصتان صحبت کنید. هم‌چنین بهتر است افراد مبتلا به صرع پیش از اقدام به تشکیل خانواده با مشاور ژنتیک گفت‌وگو کرده و آگاهی‌های لازم را کسب نمایند.
چگونه صرع را تشخیص دهیم؟
بروز تشنج مهمترین نشانه‌ی صرع است و به طور کلی می‌تواند علامت یک مشکل پزشکی جدی باشد. اگر مشکوک هستید که دچار تشنج شده‌اید، سریعا به پزشک مراجعه کنید. پزشک با بررسی سابقه‌ی پزشکی و علائم شما، آزمایش‌های لازم برای تشخیص نوع بیماری‌تان را تجویز خواهد کرد که معمولا آزمایش‌هایی در حوزه‌ی اعصاب برای تعیین توانایی حرکتی و عملکرد روانی هستند.
البته پزشکان برای تشخیص قطعی بیماری صرع عوامل دیگری که موجب تشنج می‌شوند را هم به صورت کامل مورد بررسی قرار می‌دهند. به این منظور با انجام آزمایش‌هایی برای بررسی دقیق خون مانند شمارش کامل خون (هوموگرام) و مطالعه‌ی شیمی خون موارد زیر آزمایش و بررسی می‌شود:
- سطح گلوکز خون؛
- علائم بیماری‌های عفونی؛
- عملکرد کبد و کلیه‌ها؛
یکی از متداول‌ترین آزمایش‌ها برای تشخیص صرع، آزمایش الکتروانسفالوگرام (EEG) است که خوشبختانه انجام آن درد و فشاری به همراه ندارد. در این آزمایش ابتدا دو الکترود به جمجمه متصل می‌شود و از فرد خواسته می‌شود تا فعالیت‌های خاصی را انجام دهد. گاهی نیز با انجام این آزمایش در هنگام خواب، عملکرد مغزی فرد ثبت می‌شود. به هر حال، چه فرد تشنج داشته باشد یا نداشته باشد، وجود تغییرات در الگوهای امواج مغزی طبیعی در صرع امری رایج است.
سایر آزمایش‌های تصویربرداری از مغز برای تعیین دلایل وقوع تشنج و مشکلات مغزی عبارتند از:
- سی‌تی‌اسکن؛
- MRI؛
- مقطع‌نگاری رایانه‌ای تک‌فوتونی؛
- برش‌نگاری با گسیل پوزیترون.
در صورتی که بروز تشنج به دلایل آشکار و غیرقابل نقض باشد، معمولا بیماری صرع تشخیص داده خواهد شد.